MÖ 8. yüzyılda Kral Menua döneminde inşa edilen Şamran Kanalı, Gürpınar Ovası’ndan Van Ovası’na tatlı su taşımak üzere planlandı. Bu kanal üzerine kurulan Kırk Değirmenler sistemi, tek bir su kaynağından çıkan akışın yaklaşık 40 değirmene dağıtılmasını ve sonra tekrar kanala katılmasını sağlıyordu.
Suyun değirmenlerden azalmadan Şamran Kanalı yoluyla Van Gölü’ne ulaşmasını sağlayarak döngüsel bir ekosistem oluşturan sistem, tarih boyunca tarım, un öğütme ve köy ekonomisi açısından önemli işlevler gördü. Bu sistemler bugün tahribat altında; 2010’da 15 değirmen çalışırken çoğu harabeye dönüştü.
Kırk Değirmenler ve Şamran Kanalı Koruma Derneği Başkanı Erdem Güngör, ana kaynağın kapatıldığını söyledi.
Güngör, açıklamasında şu ifadeleri kullandı:
“Ana kaynağımız 4-5 km ötede, muhteşem bir yer. Ama suyun sesi artık duyulmuyor; kapatıldı. Kaynağın önüne bent yapılırsa, fazla su aksın diye kazılırsa su kaybolur. Hiçbir yerde ana kaynaktan şehir suyu alınmaz; bu su başka yola gider, azalır.”
Güngör, Van’ın alternatif kaynakları varken en hassas noktanın seçildiğini ve taahhütlerin yerine getirilmediğini iddia ederek, “‘İki hat alınacak, can suyu bırakılacak’ dediler; olmadı. Tamamını kapattılar, önüne çadır, branda çektiler; sızan damlayı bile motorla çekip içme suyuna verdiler.” diye konuştu.
Değirmenci Seyfettin Biçer ise geçmişteki resmi girişimlere işaret etti.
Alternatif kaynak kullanımı sağlanmazsa, Kırk Değirmenlerin kalıcı olarak işlevini yitireceğini söyleyen Biçer, “Su değirmenlerden çıktıktan sonra azalmıyor; Şamran’a, oradan Van Gölü’ne akıyor. Edremit’ten sonra arıtma tesisi kurulsa, tekrar içme suyu olur. Eğer gerçekten yaşatmak için ayağa kaldıracaksanız, biz değirmen sahipleri olarak ilgili kurumlarla birlikte var gücümüzle çalışırız. Ama sadece resim olarak kalacaksa istemiyoruz. Alternatif kaynak kullanımı sağlanmazsa, Kırk Değirmenler kalıcı olarak işlevini yitirecek.”
Van’ın Gürpınar ilçesindeki yan yana dizilmiş “Kırk Değirmenler” tarihsel ve mühendislik açısından benzersiz olmasına rağmen günümüzde bakım eksikliği, suyun yön değiştirmesi ve ilgisizlik nedeniyle yok olma riskiyle karşı karşıya.
