Tarihi Urartu uygarlığından Osmanlı dönemine uzanan köklü geçmişiyle Van, gelenek ve görenekleriyle Doğu Anadolu’nun kültürel hafızasını yansıtan en önemli şehirlerden biri olarak öne çıkıyor. Yöresel düğünlerden mutfak kültürüne, misafirperverlikten halk inanışlarına kadar birçok gelenek, bugün hâlâ yaşamaya devam ediyor. Uzmanlar, Van’ın kültürel değerlerinin korunduğunu ve genç kuşaklara aktarıldığını belirtiyor. İşte Van’ın öne çıkan gelenek ve göreneklerine dair detaylar…

Yüzlerce Yıllık Ritüel: Van Düğün Kültürü

Van’da düğünler, sadece iki kişinin bir araya gelmesi değil, tüm mahallenin katıldığı büyük bir toplumsal etkinlik olarak kabul ediliyor.

Düğünlerde dikkat çeken gelenekler:

• Kız isteme ve söz kesimi: Aile büyükleri tarafından yapılır, kahve ikramı ve yüzük merasimi önem taşır.
• Kına gecesi: Gelinin ellerine yakılan kına, “uğur ve bereket” simgesi sayılır.
• Davul-zurna eşliğinde halay: “Govent” adı verilen bölgeye has halay türleri, düğünlerin vazgeçilmezidir.
• Gelin alma (gelin çıkarma): Gelin baba evinden dualarla çıkarılır; gelinin beline kırmızı kuşak bağlanır.

Misafirperverlik Van Kültürünün Temeli

Van’da misafirlik, toplumsal yaşamın en önemli ögelerinden biri kabul ediliyor. Eve gelen misafire mutlaka çay, ayran veya yöresel ikramlar sunulur.

Öne çıkan davranışlar:

• Misafire özel oda hazırlanması
• Yemeklerin en iyisinin misafire ikram edilmesi
• Kapıdan eli boş gönderilmeme geleneği

Bölge halkı, misafire gösterilen bu özeni “evin bereketi misafirdedir” inancıyla açıklıyor.

Van Mutfağı: Damakta İz Bırakan Geleneksel Lezzetler

Van’ın geleneksel yemek kültürü, doğanın sunduğu ürünlerle harmanlanmış köklü bir mirasa sahip.

En bilinen geleneksel lezzetler:

• Van kahvaltısı (otlu peynir, murtuğa, kavut, gencirun)
• Kürt köftesi
• Keledoş
• Uşgun ekşilisi
• Van balığı (inci kefali)

Van kahvaltısı, UNESCO tarafından korunması önerilen kültürel değerler arasında yer alıyor.

Halk Oyunları ve Müzik Geleneği

Van’ın müzik kültürü, hem halay ritimlerini hem de dengbêj geleneğini barındırıyor.

Kültürel ögeler:

• Dengbêjlik: Sözlü tarih aktarımı olarak bilinen dengbêjlik, Van’da hâlâ yaşatılıyor.
• Govend: Bölgeye özgü halay türleri; davul, zurna ve bazen erbane eşliğinde oynanıyor.
• Yerel ezgiler: “Hoyrat” ve uzun havalar bölgede çok yaygındır.

Geleneksel Giyim Kültürü

Van’da geleneksel kıyafetler özellikle düğünlerde, bayramlarda ve kültürel etkinliklerde hâlâ yaşatılıyor.

Geleneksel kıyafetler:

• Kadınlarda: Şal-şapik, bindallı, gümüş işlemeli kemer, renkli başörtüleri
• Erkeklerde: Şalvar, kuşak, cepken, yelek, poşu

Kıyafetlerde kullanılan canlı renkler, bölgenin tarihsel estetiğini yansıtıyor.

Yaylacılık Geleneği Hâlâ Yaşıyor

Van’ın yüksek rakımlı dağları ve verimli yaylaları nedeniyle yaylacılık kültürü uzun yıllardır devam ediyor.

Yaylalarda yapılan aktiviteler:

• Süt sağımı ve peynir yapımı
• Hayvancılık faaliyetleri
• Geleneksel göç zamanı şenlikleri
• Yöresel türküler eşliğinde toplu etkinlikler

Yaylacılık, hem geçim kaynağı hem de kültürel bir yaşam biçimi olarak kabul ediliyor.

Halk İnançları ve Ritüeller

Van’da yüzyıllardır süregelen bazı halk inanışları hâlâ toplumda karşılık buluyor.

Bunlardan bazıları:

• Nazara karşı mavi boncuk ve tılsım taşıma
• Yeni doğan bebekler için kırk çıkarma töreni
• Hıdırellez döneminde ateşten atlama
• Bereket için eve ilk girenin erkek olması geleneği

Bu ritüellerin çoğu, bölgenin kadim inanç sistemlerinden günümüze ulaşan kültürel izler taşıyor.

Kış Gelenekleri: Komşuluk ve Paylaşım Kültürü

Van’ın soğuk ve uzun kış ayları, toplumsal dayanışmayı daha da güçlendiriyor.

Öne çıkan uygulamalar:

• Komşular arasında tandır ekmeği paylaşımı
• Kış için birlikte hazırlanan ürünler (kurut, peynir, kavurma)
• Sobanın etrafında toplanma kültürü

Kış aylarında kapı komşuları arasındaki dayanışma, Van kültürünün en güçlü unsurları arasında yer alıyor.

“Van’ın kültürel mirası korunuyor”

Kültür araştırmacıları, Van’ın gelenek ve göreneklerinin bölgenin sosyal yapısını güçlü bir şekilde yansıttığını ve bu kültürel değerlerin hem yerelde hem de uluslararası etkinliklerde tanıtılmaya devam ettiğini belirtiyor. Uzmanlar, genç kuşakların bu geleneklerle büyümesinin kentin kimliğini geleceğe taşıdığını ifade ediyor.