NAİF YAŞAR Bir zamanlar, üzüm bağları, el sanatları, kilise ve manastırları, camileri, kültürel zenginlikleriyle adından söz ettiren Van’da artık tarih ve kültür depremi yaşanıyor. Çok değil, bir asır öncesine kadar dünya ülkeleri arasında, Tarih, turizm, el sanatları, ibadetgâhları ve coğrafyasıyla ‘ilk’ler arasında yer alan Van kenti, günümüzde tarih, coğrafya, sanat, turizm alanında bir çok zenginliğini yitirmeyle karşı karşıya kalmış durumda. Bir zamanlar, birçok değişik kültüre sahip halkları topraklarında barındıran, bağ ve bahçeleri ile yeryüzü cenneti olan, tarihi camii, kilise, manastır ve kaleleriyle birçok uygarlığa başkentlik yapan Tuşba yani Van şehrinde, Kültürler bir bir yok olurken, tarihi camiler, kiliseler ve manastırlar bir elin parmakları kadar kaldı. Kent’te, bir yandan ayakta kalan birkaç tarihsel, turistik değerin kurtarılması için kimi çalışmalar sürdürülürken, diğer yandan, tarihi, kültürel ve ekonomik alanda birçok zenginlik yok olup gidiyor. Tarihi belgelerde derlediğimiz bilgilerde, tahribat öncesinde o günü yaşayan tanıklardan Siranuş Sinom Tütüncüyan Van için şunları söylüyordu” 1909 yılı Van’da eski şehirden yani kalenin güneyindeki şimdiki harabelerin olduğu yerden yeni yerleşim yeri bahçelere Ermenilerin deyimiyle Aygestan'a tramvay hattı kurulması için bir çalışma yapılmıştı. Her evin yanında bir bahçe bulunurdu. Aygestan çok genişti. Meyve ağacı ve çiçek bahçesi çoktu. Komşunun bahçesi yoksa ona bir bahçe hediye edilirdi. Kavun, karpuz çevre köylerden getirilirdi. Türkler sayıca azdı. Ticaret büyük ölçüde Ermenilerin elindeydi. Bakırcılar kırmızı bakırdan çok güzel oymaları olan fincanlar imal ederlerdi. Bütün koltuklarımız kayısı veya ceviz ağacından yapılmış olup üzerleri sedefle süslüydü. Çatal bıçak takımlarımız gümüştü. Evimizde zarif ve ince bir zevkin ürünü cam eşyalar vardı.” Ne var ki Tütücüyan’ın anlattıklarının hiç birinde eser kalmadı. KIYIM SANATLA BAŞLADI!.. Birçok medeniyeti bağrında barındıran Van kenti, 1900’lü yıllarda baş gösteren Yahudi ve Ermeni göç’ü sonrası adeta kabuk değiştirdi. Gayri Müslim’lerin kentten çıkarılmasıyla, bağbozumları başladı, tarihi yerler tahrip edildi, gelecek nesillere bırakılan kiliseler, manastırlar, camiler, kaleler define arama yeri oldu. El zanaatları, deniz taşımacılığı, tarihi su kanalları yok edildi. Günümüzde hayata geçirilen kimi yasalarla elde avuçta kalan birçok değer onarılarak gelecek nesillere aktarılırken, birçok tarihi ve kültürel değer ise yok olmaya bırakıldı. Kürt, Türk, Ermeni ve Yahudi halkların bir zamanlar iç içe yaşadıkları ve ticaret, tarım, el sanatları, kültür alanlarında büyük zenginliklere sahip kentte, yok olan değerler.’kültürel Soykırım’ olarak arşivlerde yer almaya çalışıyor. GÖÇ BAŞLAYINCA TARİH DE GÖÇ ETTİ. 1900’lü yıllarda yaşanan dünya savaşları sonrasında, önce Ermeniler, sonra da Yahudiler Van’da göç etti. Ticaret yetenekleri, tarıma olan düşkünlükleri, el sanatı alanındaki becerileri ve deniz taşımacılığında kullandıkları teknolojiyle kendilerinden söz ettiren bu halkların Van’ı terk etmelerinden sonra, geride bıraktıkları eserlerde bir bir yok edildi. Yüzlerce Camii, kilise, manastır, su kanalı ve bağ bahçesi bulunan Van’da, yaratılan tahribatlarla bu değerler bir elin parmakları kadar kaldı. Geçmişten günümüze ayakta kalan birkaç tarihi, kültürel değerler de olağanüstü koruma gayretleriyle ayakta kalabiliyor. Söz konusu değerler arasında en çok tahribatı alanlar ise kiliseler ve manastırlardır. Bir zamanlar Van coğrafyasında inşa edilen ancak günümüzde sadece birkaç tanesi ayakta kalabilen kilise ve manastır ve kaleler şunlardı. Ahtamara (Akdamar):Kral GAGİK Kutsal Haç kilisesi Yaylıkaya : St.Georges kilisesi Çarpanak : Ktuç Manastırı Başkale Albayrak : St.Bartholemeos kilsesi Aygestan (Ayanıs)St Asdvadzadzin (kutsal Vergin) Manastırı Ardamed ( Edremit) –St Krikor (Aziz Gregory) kilisesi (Çavuştepe) Diriliş) kilise Soredır kilisesi. Ermants (Çarpanak) manastır St Tateos (Thaddeus) kilise ve manastır Gezeltash ( ) Kızıltaş St Yerortoutyoun (Holy Trinity) kilisesi Hindistan (Erkaldı);St Asdvadzadzin (kutsal Vergin) kilisesi Hirdj (akım Köklü )Ishkhanikom kilisesi St Asdvadzadzin (kutsal Vergin) veya Karavank (Kaya ya Manastır) Karavants / Kerevanis ( Çayırbaşı) - St Sarkis Manastırı Kerdzod (Uluşar) - St Haroutyoun (diriliş) kilisesi Kharagonis (Karagündüz) St Asdvadzadzin (kutsal Vergin) kilisesi Khavents ( Atmaca) St Kevork (George) manastır. Khorkom (Dilkaya) St Vartan manastır ve Vart-Badrig kilise Lezk ( Kalecik) - (Aziz Asdvadzadzin) kilisesi Mars ( Andaç) - kilise Meshgeldek Gölkaşı) St Asdvadzadzin (kutsal Vergin) Norkiugh ( Yolaşan) -), St Haroutyoun (diriliş) kilisesi Varak / Yedikilise (Bakraçlı) - manastır Kaleler Van Kalesi, Çavuştepe Kalesi Hoşap Kalesi, Ayanis Kalesi, Anzaf Kalesi, Hişet Kalesi, Zernek Kalesi, Yoncatepe Kalesi, Çavuştepe Kalesi, Başkale Kalesi… BASKALENEWS