BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ NE ZAMAN YÜRÜRLÜĞE GİRMİŞTİ
BES, Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu adıyla 7 Nisan 2001 tarihinde onaylanmış ve 6 ay sonra yürürlüğe girmiştir. 29 Haziran 2012’ de yapılan kanun değişikliği ile Devlet Katkısı uygulaması getirilmiştir. Devlet Katkısının üst sınırı yıllık brüt asgari ücretin %’i kadardır. Bu tutar 2021 yılı için 10.732,50 TL’dir. Devlet Katkısı yıl içinde bu tutarı geçemez. İşveren tarafından çalışan adına yapılan katkı payı ödemeleri için Devlet Katkısı ödenmez. Bu uygulama ile yatırılan 100 TL katkı payına karşılık, devlet bireyin hesabına 25 TL yatırmaktadır.
BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİNİN AMACI NEDİR?
– Bireyleri tasarruf yapmaya yönlendirmek,
– Emeklilik döneminde alınacak emekli maaşına ek gelir sağlayarak bireylerin refah seviyesini artırmak,
– Yatırılan katkı paylarıyla ekonomiye uzun vadeli kaynak sağlamak,
– Kamunun sosyal güvenlik yönünden yükünü azaltmak,
BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİNİN İŞLEYİŞİ
Bireysel Emeklilik Sistemi katkı paylarının katılımcılardan toplanması, uzman portföy yöneticileri tarafından değerlendirilmesi, bireyin tercihine göre toplu şekilde ikramiye olarak ya da belli dönemlere göre maaş şeklinde geri ödenmesi esasına dayanan bir sistemdir. Başlangıçta tamamen isteğe bağlı olarak yürürlüğe girmiştir. Ancak 1 Ocak 2017 tarihinden itibaren 45 yaşını doldurmamış çalışanlar için zorunlu hale getirilmiştir. Zorunlu katılım sistemine otomatik katılım denilmektedir. İşverenler tarafından otomatik olarak sisteme sokulan çalışanlar, üye olunan tarihten itibaren 2 ay içinde, cayma hakkını kullanarak sistemden çıkabilmektedirler. Sistemden çıkmak istemeyen çalışanlara, devlet tarafından bir defaya mahsus olmak üzere 1000 TL ek Devlet Katkısı emeklilik hesabına yatırılmaktadır. Ayrıca yine sistemde kalmaya devam ederek 10 yılını tamamlayan ve 56 yaşını dolduranlara birikiminin %5’i kadar daha ek Devlet Katkısı yatırılmaktadır.
İsteğe bağlı Bireysel Emeklilik Sistemlerinde;
– 18 yaşını dolduran her birey, herhangi bir yerde çalışsın veya çalışmasın istediği bir BES şirketine başvurabilir ve kendisine BES hesabı açtırabilir. Kişi kendisine birkaç tane BES hesabı açabileceği gibi, eşi ve çocukları adına da açtırabilmektedir.
– Aylık, üç aylık, altı aylık, yıllık dönemlerde, yapılan seçime göre, bireyler katkı paylarını, istedikleri fonlara yatırabilmektedirler.
– Katkı paylarının şirketlere ve fonlara göre alt sınırı vardır, ancak şirketlere göre değişkenlik göstermekle beraber, genellikle üst limit yoktur.
– Yatırılan katkı paylarına ek olarak Devlet Katkısı yine yatırılan döneme (aylık, üç aylık vs.) göre bireyin hesabına aktarılır. Yukarıda da bahsedildiği üzere yıllık devlet katkı payları toplamı yıllık brüt asgari ücreti geçemez. (2021 için yıllık brüt asgari ücret 10.732,50 TL)
– Birikimler şirketlerin uzman portföyleri tarafından yatırım fonlarında değerlendirilir. Kamu ve özel sektör borçlanma araçları, mevduat, katılım hesapları, repo, ters repo, altın, kıymetli madenler, sertifikalar gibi fonlarda portföy yöneticileri tarafından işletilir. Bireyler birikimlerini kendisi fon seçerek yönetebileceği gibi, üye olduğu şirketten bir danışman vasıtasıyla ya da bu konuda geliştirilmiş olan sistemsel yazılımlar, risk anketleri gibi yöntemleri kullanarak fon yönetimi yapabilmektedirler. Yılda 6 kez fon değiştirme hakkı bulunmaktadır.
– Bireyler, sisteme girdiği BES şirketini, tercihleri doğrultusunda değiştirebilir, birikimlerini başka bir şirkete aktarılabilirler. Şirket değiştirmek isteyen bireyler bulundukları şirkette 2 yıl kalmış olmalıdırlar, eğer sözleşme başka bir şirketten aktarılmış ise bu süre 1 yıla düşer.
– İşverenler, grup emeklilik sözleşmesi ile çalışanları adına yatırdıkları katkı paylarını, ödemenin yapıldığı ayda ücretin ’ini ve yıllık olarak asgari ücretin yıllık tutarını aşmayacak şekilde, gider olarak yazabilirler.
– Emekli olma şartı 10 yılı tamamlamak ve 56 yaşını doldurmaktır. Bu şartlar sağlanmadan da sistemden çıkılabilmektedir. Ancak devlet katkısının, çıkılmak istenen döneme göre hak kazanılan tutarı ve gelir vergisi kesintisinin yüzdesi farklılık göstermektedir. Bu kapsamda;
Gelir vergisi kesintisi;
– Sistemde 10 yıl katkı payı yatırıp 56 yaşını doldurarak emeklilik hakkı kazananlar ile vefat, maluliyet gibi nedenlerle sistemden ayrılanlardan %5,
– Sistemde 10 yıl boyunca katkı payı yatırıp 56 yaşını doldurmadan sistemden çıkanlardan ,
– 10 yılı doldurmadan sistemden çıkanlardan oranında yapılır.
Devlet katkısı hak kazanma oranı;
– Sistemde en az 3 yıl kalınırsa ’i,
– Sistemde en az 6 yıl kalınırsa 5’i,
– Sistemde en az 10 yıl kalınırsa `’ı,
– 56 yaşını doldurma, vefat etme veya maluliyet gibi nedenlerle ayrılma halinde 0’üdür.
Not: Yukarıda bahsedilen otomatik katılım kapsamında 2 ay içinde cayma hakkını kullanmayan bireysel üyelere devlet tarafından yatırılacak olan ek 1000 TL katkı payı için de Devlet Katkısı hak kazanma oranları geçerlidir.
Not: Şirketler tarafından giriş aidatı, fon işletim gideri gibi giderler cüzi miktarlar olsa da katılımcıya yüklenebilir.
– Emekli olma şartları (En az 10 yıl sistemde kalmak ve 56 yaşını doldurmuş olmak) sağlandığında, hak sahipleri, emeklilik birikimlerini, toplu bir şekilde tek seferde, aylık, üç aylık, altı aylık, yıllık dönemlerle maaş olarak veya gelir sigortası şeklinde alabilirler. Emekli olma şartları sağlandığında katkı payı yatırmaya devam etmek isteyenler, devam edebilirler ve istedikleri zaman sistemden çıkabilirler.
FAİZSİZ BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ NEDİR?
Faizsiz bireysel emeklilik sistemi, insanların çalışma hayatında yaptıkları tasarrufların sosyal güvenlik sistemine ek olarak katkı sağlaması için uzun dönem yatırıma yönlendirilmesini sağlayan özel bir emeklilik sistemidir. Yatırımcı, emeklilik hakkı kazandığında (En az 10 yıl sistemde kalmak ve 56 yaşını doldurmuş olmak) birikimlerini dilediği gibi kullanma hakkına sahiptir. İster tek seferde tüm yatırımını alabilir, isterse dönemlik maaş olarak alabilir. Görüldüğü gibi genel itibariyle normal bireysel emeklilik sistemi ile hemen hemen aynı özelliklere sahiptir.
Faizsiz bireysel emeklilik sisteminde, İslam hukukuna göre fon değerlendirmesi yapılmaktadır. Normal sistemden farkı burada ortaya çıkmaktadır. Dinimiz İslam’a göre faiz haramdır ve azı çoğu yoktur, kesinlikle uzak durulması gerekir. Bu nedenle bu konuda hassas davranan, ancak emeklilik için tasarruf yapmak isteyen bireylere uygun faizsiz fonlar oluşturulmuştur. Bu fonlar; katılma hesapları, altın, katılma sistemine uygun hisse senetleri, kira sertifikaları (sukuklar) gibi fonlardır. Ayrıca faiz içermeyecek şekilde dövize, gayrimenkule veya emtiaya da yatırım yapılabilmektedir.
Faizsiz bireysel emeklilik sisteminde, bireylerin katkı payları tercihlerine göre dinen uygun görülen fonlarda değerlendirilmektedir. Fonların seçimi, şirketlerle kurulan irtibat ile sağlanabileceği gibi mobil şube veya internet şubelerinden de bizzat kişinin kendisi tarafından sağlanabilmektedir.
Not: Birey yatırdığı katkı payının değerlendirilmesini istediği fonu ister BES şirketi ile görüşerek, isterse internetten seçebilir. Ancak şirketlere göre farklılık göstermekle birlikte, devlet katkısının değerlendirileceği fon seçilirken risk profil anketi doldurulması gerekiyor. Bu anketin sonucu risksiz profil olarak çıktığında devlet katkısı fonu otomatik olarak katılım fonunda değerlendirilmeye başlanıyor. Faizsiz bireysel emeklilik sisteminde birikim yapmak isteyenlerin bu konuda da dikkatli olması gerekir. Bu sistem başta katılım banklarının BES şirketlerinde olmak üzere diğer özel ve kamu bankalarında da bulunmaktadır.
Not: Bireyler, BES hesap durumlarını, birikimlerini şirketin internet sitesinden, Takasbank internet sitesinden veya e-devlet üzerinden kendi şifreleri ile takip edebilmektedirler.
Not: BES şirketlerinin denetimi başta Hazine ve Maliye Bakanlığı olmak üzere birkaç kurum tarafından, belirli aralıklarla yapılmaktadır.
SIKÇA SORULAN BAZI SORULAR
1. BES devlet güvencesi altında mıdır?
Hayır değildir. Ancak yukarıda da bahsedildiği üzere başta Hazine ve Maliye Bakanlığı olmak üzere SPK ve diğer kurumlarca belirli aralıklarla her yönden denetlenmektedir. Şirketlerin fonlarının tüm bilgileri ve durumları gözetim altındadır. Buna rağmen bir iflas sonucunda katılımcıları koruyan düzenlemeler mevcuttur. Fon varlıkları şirkete değil fon sahiplerine aittir. Yani şirketin tasfiyesinde borç ödeme için kullanılamaz. Ayrıca fon varlıklarının Takasbank’ ta saklanması, varlıkların başka hesaplara transferini engeller.
2. Katılımcı katkı payı değişikliği yapabilir mi? Ödemeye ara verebilir mi?
Evet, eğer şirket ve katılımcı arasında asgari katkı payı belirlenmişse, bu tutardan az olmamak şartıyla değişiklik yapılabilir. Ödemeye ara verilebilir. Ancak ara verilen dönem emeklilik süresi hesabına eklenmez. Ödemeye tekrar başlandığında ara verilen dönem kadar toplu ödeme yapıldığında, bu dönem dikkate alınır.
3. Katılımcının vefatı halinde BES birikimi ne olur?
Katılımcının vefatı halinde, BES birikimleri sistemde kayıtlı bulunan lehtarlara ya da kanuni varislerine ödenir. Vergi ve gider kesintileri ile devlet katkısı ödemeleri yukarıda ifade edildiği gibidir.
4. BES ile Hayat Sigortası arasında ilişki var mıdır?
BES ve Hayat Sigortası farklı kavramlardır. Aralarında birçok fark vardır. Bunlardan birkaç tanesi şunlardır;
a. BES’ te emekli olmak için 10 yıl katkı payı yatırılması ve 56 yaşına doldurma şartı aranır, Hayat Sigortası’nda sadece 10 yıl katkı payı yatırılması şartı vardır.
Kaynak:Habermat
