Almanya’da bulunan Max Planck Ornitoloji Enstitüsü (Max Planck Institute for Ornithology, Radolfzell- Germany, http://www.orn.mpg.de) tarafından, 2010 yılından beri yürütülen bir proje kapsamında göç eden kuşların göç yolları ve yaşamları hakkında ayrıntılı bilgi elde etmek amacıyla başlattıkları proje, Alman, İspanyol, İsrail ve Ermeni bilim insanları tarafından yürütülüyor. Bu kapsamda Ermenistan’ın Erivan yakınlarında genç bir birey olarak 16 Haziran 2013 tarihinde verici takılarak doğaya salınan leylek, önceki gün Van’ın Gürpınar ilçesine bağlı Çörekli köyünde ölü bulundu.
Doğa Gözcüleri Derneği Başkanı, Yüzüncü Yıl Üniversitesi (YYÜ) Su Ürünleri Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Mustafa Sarı, Leylek İzleme Projesi'nin (White Stork Tracking Project), Almanya’da bulunan Max Planck Ornitoloji tarafından 2010 yılından beri yürütülen bir proje olduğunu söyledi. Projenin amacının uzun mesafe göç eden kuşların göç yolları ve yaşamları hakkında ayrıntılı bilgi elde etmek olduğunu ifade eden Sarı, “Proje, Alman, İspanyol, İsrail ve Ermeni bilim insanları tarafından yürütülüyor. 2010 yılından itibaren her yıl dünyanın farklı ülkelerinde leylekler verici takılarak salınıyor ve uydu üzerinden izleniyor. 2010-2012 yılları arasında Almanya’da verici takılan 60 leyleğin göç yolları, Google Earth üzerinden takip ediliyor. Bu amaçla 2013 yılında İspanya, Almanya, Rusya, Özbekistan, Tunus, Ermenistan ve Yunanistan’da toplam 120 genç leylek verici takılarak salınınmış. Verici takılarak salınan leylekler, Almanya’da bulanan Max Planck Ornitoloji Enstitüsü’nde kurulan bir sistemle günlük olarak izleniyor. Leyleklere takılan verici hava sıcaklığından, kuşun günlük uçuş hızına ve yerde beslenmek için geçirdiği zamana kadar çok sayıda bilgiyi kaydediyor. Bir pil yardımı ile çalışan vericinin pil ömrünü uzatmak için verici üzerine yerleştirilen küçük bir güneş paneli ile pil şarj ediliyor” dedi.
Verici üzerine yerleştirilen bir mikroçip yardımı ile kaydedilen bu bilgilerin verici merkeze ulaşmadan alınamadığını ifade eden Sarı, “Merkeze ulaşan vericideki bilgiler bilgisayara aktarılarak detaylı bilgiler toplanmış oluyor ancak leyleğin günlük olarak nerede bulunduğunu izleyebilmek için verici üzerine yerleştirilen Küresel Konumlandırma Sistemi (GPS) günde 5 kez kuşun koordinatını kısa mesaj olarak Almanya’daki merkeze iletiyor. Koordinatı günlük olarak izlenen leylek, uzun süre aynı koordinatta kaldığında öldüğü düşünülüyor ve o ülkedeki araştırıcılarla irtibata geçilerek kuşun akıbeti, daha da önemlisi tüm bilgilerin içinde kayıtlı olduğu vericinin bulunması için yardım isteniyor. Böylece leyleğin verici takıldıktan sonraki tüm yaşam seyri ve dolaştığı habitata ilişkin çok değerli bilgilere vericinin Almanya’daki merkeze ulaştırılması ile ulaşılmış oluyor” dedi.
VERİCİ TAKILI LEYLEĞİN BULUNMA ÖYKÜSÜ
Verici takıldıktan sonra 25 Ağustos 2013 tarihinde Ermenistan’ın Erivan kenti yakınlarından güneye doğru hareket eden leyleğin 28 Ağustos’a kadar Azerbaycan sınırları içindeki sulak alanlarda görüldüğü ifade eden Sarı, “Buradan yol aldıktan sonra 29 Ağustos’ta aynı gün içinde Nahçivan’ı geçip İran-Hoy üzerinden Van’ın Başkale ilçesine bağlı Kepir köyüne ulaştı. Yani 4 gün içinde Erivan yakınlarından Başkale’ye uçtu. Bir gün sonra Van’ın Gürpınar ilçesine bağlı Elaçmaz köyü yakınındaki gölete gelerek uzun süre burada kaldı. Burada kaldığı süre içinde zaman zaman Akgöl ve Erçek Gölü’nde kısa süreli kalsa da gölet çevresinden uzun süre ayrılmadı. Daha sonra Zernek Barajı civarını ve Hoşap Suyu’nu takip ederek sırasıyla Çavuştepe, Gürpınar üzerinden Van-Edremit-Dilkaya’da bulunan Dönemeç Sazlıklarına gelmiş ve bir müddet buralarda kalmış. Doğal olarak daha güneye gitmesi gerekirken, bu kez Hoşap Suyu Vadisi'ni takiben geri dönmüş, Zernek Barajı üzerinden yine Elaçmaz Göleti’ne gitmiş. Havanın soğuması ile birlikte güneye yönelen leylek, Van’ın Gürpınar ilçesine bağlı Çörekli köyü civarına 4 Aralık 2013 tarihinde geldi. 5 Aralık 2013 günü köy yakınlarında ot yığını üzerinde bir çoban tarafından görülen leylek, kar yağışının başlaması ile birlikte daha güneye gidememiş ve son görüldüğü ot yığınından 300 metre ileride soğuktan ölmüş” dedi.
Leyleğin Van’ın Gürpınar ilçesine bağlı Çörekli köyünde bir süre hareket etmediğini gören Alman araştırıcı Dr. Andrea Flack'in Türkiye’deki kuş araştırıcılarından Kerem Ali Boyla ile irtibata geçtiğini ifade eden Sarı, “Proje ekibi 11 Aralık 2013 günü Kerem Ali Boyla’dan yardım istemiş. Kuşbank'ta tarama yapan Boyla, bu bölgeye en yakın kayıttan Doğa Gözcüleri Derneği Kurucu Üyesi Asaf Ertan’a ulaşmış. Asaf Ertan ise konuyu bana bildirdi. Yoğun kar yağışı olduğunu, köy yolları açıldığında gidip alanı kontrol edeceğimi söyledim. Alman araştırıcı Dr. Andrea Flack, mail yoluyla leylek üzerindeki vericinin en son sinyal gönderdiği lokasyonun GPS koordinatlarını bana gönderdi. Ben ve araştırma görevlisi Mustafa Akkuş ile birlikte bugün Çörekli köyüne gelerek köy muhtarı Fahrettin Sönmez ile birlikte koordinatların bulunduğu alana gittik. Köy ve dere çevresi yaklaşık 40 santim derinliğinde karla kaplı olduğu için leyleğin en son görüldüğü ve sinyal alınan nokta etrafında sopalarla arama yaptık. Muhtar ve iki köylünün de katıldığı arama çalışmaları yaklaşık 1 saat sürdü. Sonunda ot yığınından yaklaşık 300 metre uzaklıkta, dere kenarında, karın üzerinde birkaç parça kuş tüyü bulduk. Bu noktada arama yoğunlaştırdık ancak bulamadık. Bu noktanın etrafı tarandığında yaklaşık 20 metre uzakta leyleğin ayaklarını gördük. Ayaklarından tutunca çoban köpekleri veya tilkiler tarafından parçalanmış leylek bedenine ulaştık ancak leylek fazla parçalanmadığı için hem ayağındaki marka hem de sırtına bağlanan verici sağlam olarak bulundu. Verici ve marka leyleğin bedeninden aldıktan sonra durumu Dr. Andrea Flack’e, Asaf Ertan ve Kerim Ali Boyla’ya bildirdim. Verici ve marka, Dr. Andrea Flack tarafından bildirilen adrese kargoyla göndereceğim” şeklinde sözlerini tamamladı.
